Πηγές ιστορίας

Κεφάλαιο. Το προσφυγικό ζήτημα (1821-1930)

Παπαζέτης Κωνσταντί νος

410

μπολλοι Ψαριανοί εύρον άσυλον εις την Άνδρον, αλλά και εκεί το τοπικιστικόν πνεύμα

παρεκώλυσε τον αθρόον εποικισμόν των προσφύγων. […] Οι περισσότεροι όμως Ψα-

ριανοί πρόσφυγες απεβιβάσθησαν την 23

Ιουνίου 1824 εις τας Σπέτσας. Οι κάτοικοι της

νήσου παρέλαβον τους πρόσφυγας εις τας οικίας των και εφέρθησαν προς αυτούς αδελ-

φικώτατα, λησμονήσαντες τας παλαιάς προς αυτούς διαφοράς. […] Η παραμονή των

Ψαριανών προσφύγων εις τας Σπέτσας δεν διήρκεσε πολύ διότι, ότε ήρχισαν να σκέπτω-

νται προς μονιμωτέραν εγκατάστασιν ζητήσαντες δια συνοικισμόν την προς Β.Δ. έχου-

σαν λιμένα θέσιν Ζαγηρειά, προσέκρουσαν εις την άρνησιν των Σπετσιωτών. Κατόπιν

τούτου έστρεψαν τα βλέμματά των προς την Μονεμβασίαν, όπου, ως εις ασφαλές μέρος

εζήτησαν να αφήσουν τας οικογενείας των. Πράγματι δε έλαβον εκ της κυβερνήσεως το

φρούριον της Μονεμβασίας δια προσωρινήν κατοικίαν. […] Το βουλευτικόν φροντίζον

διά τους Ψαριανούς τους συναθροισθέντας εις την Μονεμβασίαν, όπου είχον καταφύγει

και Κρήτες πρόσφυγες […] εγκρίνει να επιδιορθωθούν αι εν Μονεμβασία εθνικαί οικίαι

και να δοθούν εις τους πρόφυγας. […] Προσέτι, στέλλονται υπό του εκτελεστικού πε-

ντακόσια κιλά σίτου εις Μονεμβασίαν προς διανομήν εις τους Ψαριανούς και τους Κρή-

τας. Ως προς δε το ζήτημα της εξαγοράς των αιχμαλώτων Ψαριανών, η εν Μονεμβασία

διαμένουσα επιτροπή των κατήρτισε κατά διαταγήν της κυβερνήσεως ονομαστικόν κα-

τάλογον των αιχμαλωτισθεισών γυναικών και παίδων, προς απολύτρωσιν των οποίων η

κυβέρνησις διέθεσε δέκα χιλιάδας γρόσια, ποσόν πενιχρότατον. […] Η εν Μονεμβασία

μεγάλη ένδειά των, αι κακουχίαι και άλλαι παντοειδείς των στερήσεις προεκάλεσαν θα-

νατηφόρον επιδημίαν μεταξύ των εναπομεινάντων Ψαριανών προσφύγων. […] Μετά

ταύτα […] οι πλείστοι εκ των προσφύγων ανεχώρησαν εξ αυτής διασκορπισθέντες εις

τας νήσους του Αιγαίου και επεδόθησαν εις το ναυτικόν επάγγελμα, το οποίο ήτο και ο

μόνος πόρος ζωής των. Εκ τούτων άλλοι κατεσκεύασαν εμπορικά πλοία, άλλοι δε κατα-

δρομικά τοιαύτα. Κυρίως συνεκεντρώθησαν εις Αίγιναν, όπου η κατάστασις των εκεί

συμπατριωτών τους εξηκολούθει παραμένουσα κακή, εις την Τήνον, εις την Μύκονον

και εις την εν τη Σύρω νεοσυνοικιζομένην Ερμούπολιν, προς ανάπτυξιν της οποίας και

αυτοί συνέβαλον. […]

Οι Ψαριανοί διαρκώς προσερχόμενοι εις την Αίγιναν μετά την καταστροφήν της

πατρίδος των […] απέβησαν βαθμηδόν οι πραγματικοί κύριοι της νήσου. […] Χίλιοι

Ψαριανοί, οι πλουσιώτεροι, γράφει ο Ραγκαβής είχον συγκεντρωθεί εις την νήσον ταύ-

την αριθμούσαν κατ’ εκείνην την εποχήν περί τους 25-30.000 κατοίκους, κατά το πλεί-

στον πρόσφυγας. […] Οι Ψαριανοί ίδρυσαν και ιδικόν των σχολείον εις Αίγιναν. Τα ήθη

και έθιμα μεταφυτεύονται και αυτά εις την νέαν πατρίδα των Ψαριανών και διαφυλάττο-

νται χάρις εις τον μεταξύ αυτών στενόν σύνδεσμον και εις την ισχυράν δύναμιν των πα-

ραδόσεων. Το κοινοτικόν των σύστημα εξακολουθεί υφιστάμενον μέχρι το 1849, οπότε

αντικαθίσταται υπό της δημοτικής των αρχής. […]

Οι Ψαριανοί δεν εβιάσθησαν να ζητήσουν αμέσως τόπον εγκαταστάσεως από

την Γ΄ Εθνικήν Συνέλευσιν, όπως οι Σουλιώται και οι άλλοι πρόσφυγες, διότι οι Ψαρια-

νοί ήσαν στην ουσίαν κύριοι της νήσου Αιγίνης, η οποία απετέλει και την μόνιμον εστί-

αν των μετά την καταστροφήν της πατρίδας των, και διότι εννόουν ότι μία τοιαύτη πα-

ραχώρησις δεν ήτο δυνατόν ακόμη να πραγματοποιηθή.

Βακαλόπουλος Απ., Πρόφυγες

και προσφυγικό ζήτημα κατά την Επανάσταση του 1821, εκδ. Ηρόδοτος, Θεσσαλο-

νίκη 1939, σελ. 62-6, 85-8, 93.

Αφού λάβετε υπόψη σας τα κείμενα που ακολουθούν και τις ιστορικές σας γνώσεις

να παρουσιάσετε: α) τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ιδρύθηκε ο προσφυγικός συ-